Hakerek Istória Moris

Robin Dos Santos
Oct 7, 2016
3 min read

CAILØR MEDIA

*********

HAKEREK ISTÓRIA FIKSAUN,la'ós serviso ida la defisel, nia mai hosi hanoin ida naruk ou badak bele kria istória kona ba situasaun polítiku iha sosiadade nia moris. Hakerek ne'e mai hosi le ne'e rasik. Ita bele le, esperensia rasik kona ba ita nia istória pasadu.

Tanbasa ema barak lahatene hakerek. Ema hotu iha istória atu konta.

Ne'e los. Koalia hanesan de'it hakerek, hakerek bele hanesan de'it koalia. Teoria ida ne'e bele los nomós sala, depende se mak hakerek kona ba saida.

Lahatene hakerek tanba laiha kultura le, laiha kultura hakarak aprende, husu, buka tuir, halo perguntas, tanbasa lahanesan ne'e. Ita nia kultura mak hare no rona informasaun, istória mai hosi ema ne'ebe konta istória.

Premeiru ha'u hakerek, ha'u la fiar an, ha'u lakohi ema le ha'u nia hakerek, ha'u tauk sala, lakohi simu kritika. Tempu ne'ebá sedauk iha sosial media, uza internet se limitadu, asesu ba email ema ne'ebé serviso iha "kantor"

Ha'u le novela barak, hosi Amerika Latina, Amerika, Australia to'o Azea. Ha'u komesa iha kolega estudante literatura ho kultura hosi UGM Yogya. Aprende analiza media ho literatura. Halo diskusaun kona ba literatura, livru, analiza sira nia hanoin konaba sira nia hakerek.

Ho diskusaun iha kafé, dalan, ha'u nia uma, universidade halo ha'u hakarak hakerek, ha'u fiar ema hotu iha istória atu konta ho muzika (hip hop) nomós hakerek. Ha'u komesa hakerek iha lian bahasa Indonezia. Ha'u nia leitores mak ha'u nia koelga eskola, kolega diskusaun, balun ha'u haruka ba familia ne'ebé hela dok.

Iha ha'u nia hakerek balun kolega sira gaba tanba jeito konta istória ho hakerek ne'ebé orizinal nomós uniku. Ha'u haruka sira kritika, ha'u aprende liu tan.

Maibé, hare ba situasaun Timor nian hakerek istória barak mak se tauk, lahatene atu hakerek saida. Tinan barak ona ukun an, Timor iha disionariu tolu kona ba hakerek Tetun/Tetum ida los. Ida ne'e de'it halo ema barak baruk ona le satan mak hakerek.

Ema balun dehan, di'ak liu hakerek ne'e iha lian Portuges nomos Ingles. Sim. Ba nia la susar atu temi lingua hotu iha mundu, atu hakerek istória iha lian tetun de'it sedauk iha. Kuandu hakerek tenki hatene, ba se ita hakerek. Ita hakerek ba prezidente, liurai ou ba ema hotu.

Ha'u sempre uza tekniku ida simples. Uainhira ha'u se tur iha kadeira SMP, hakerek surat domin/surat cinta. (Ohin loron ema la hakerek ona) Ha'u tenki klaru ho ha'u nia hanoin, ha'u imajina (nia) tur iha ha'u nia oin.

Iha domin pratiku, lian fuan ho romantiku, adora feto, respeitu feto hanesan anju laiha. Ita hotu adopta, halo tuir hosi muzika, filme ho imajinasaun atu halo tuir buat ne'ebé iha hare iha imajen.

Iha kultura Fataluku uluk, mane gosta feto babain mane sempre uza (pantun cinta) atu espresa nia domin. Koalia lia fuan domin maibe hó poema. Ida ne'e ami estuda hosi katuas sira ne'ebé iha esperensia kona ba domin. Maibé lahanesan ho ema Franses. Iha Literatura mundu hakerek, nasaun romantiku mak Fransa, Melbourne sidade rileks nomós kapas, Jakarta sidade baruilho ho trafiku. Agora Timor-Leste, imi fó naran ho esperensia moris.

Atu hakerek ida di'ak, ho lian ne'ebé ema bele komprende klaru kuandu hakerek istória, tenki iha kultura le maka'as. Ema hotu bele koalia kalan to'o loron, hakerek ne'e hanesan koalia, antaun hakerek. Klaru.

Ema bele le ha'u nia istória, imajina nia konflitu, drama, ideologia katak ne'e hau. Ou ha'u hanesan de'it istória ha'u hakerek, lae. Iha istória ne'e bele se nia karakter, balun ha'u le iha jornal, ha'u hasoru iha moris. Tanba ha'u sempre haketak ha'u nia personalidade ho istória. Ha'u nia serviso mak hakerek de'it buat ne'ebé ha'u hatene iha istória moris ne'e rasik.